خواب با کیفیت برای سلامت عمومی بدن ضروری است؛ طبق آمار، داشتن خواب کافی خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را کاهش داده، به تنظیم بهینهی قند خون کمک میکند و با کاهش سطح کورتیزول (هورمون استرس)، سیستم ایمنی را تقویت کرده و عملکرد شناختی از جمله حافظه و تمرکز را به طور چشمگیری بهبود میبخشد؛ در نتیجه فرد در طول روز انرژی و خلق و خوی بالاتری خواهد داشت.
در این مطلب از مجلهی کلینیک دکتر صرافان تصمیم داریم در رابطه با کابوس های شبانه صحبت کنیم و اطلاعاتی را در این باره بیان کنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر با ما همراه شوید.
کابوس یعنی چه؟
کابوس دیدن (Nightmare) به عنوان یک اختلال پاراسومنیا (Parasomnia) در دانش خوابشناسی شناخته میشود و ماهیتی بسیار متفاوت از یک رویای معمولی دارد. کابوس یک رویای آزاردهنده و وحشتناک است که معمولاً در نیمهی دوم خواب و در چرخهی رِم (REM) رخ میدهد. این رویاها به حدی دستگاه عصبی مرکزی را تحریک میکنند که فرد با تپش قلب، تنفس سریع و اضطراب شدید از خواب بیدار شده و اغلب جزئیات وحشتناک رویا را به وضوح به خاطر میآورد. این تجارب مکرر به دلیل ترسی که در فرد ایجاد میکنند، میتوانند زندگی روزمره و سلامت روان او را مختل کنند.
تفاوت خواب و کابوس
خواب دیدن یک فرآیند طبیعی و ضروری مغز است که برای پردازش احساسات و تثبیت حافظه اتفاق میافتد. تحقیقات نشان داده به طور میانگین، هر فرد بزرگسال حدود دو ساعت از زمان خواب خود را صرف رویا دیدن میکند. در مقابل کابوس شبانه صرفاً یک رویای منفی نیست؛ کابوس یک نوع رویای پر از اضطراب است که محققان از آن به عنوان “تکرار تهدیدها” یاد میکنند. تفاوت اصلی کابوس و خواب در این است که رویاهای معمولی به ندرت باعث بیداری ناگهانی و پاسخ شدید فیزیولوژیک میشوند، در حالی که کابوس فرد را با یک احساس خطر واقعی مواجه کرده و با وحشت او را از چرخهی خواب بیرون میاندازد.
علت خواب آشفته و کابوس چیست؟
بخارات سودایی
یکی از بارزترین دلایل نداشتن خواب راحت و بیدار شدن از خواب همراه با احساس خستگی زیاد، ناشی از بخارات سودایی است که در اثر مصرف غذاهایی مانند عدس، کلم، باقالی و غیره ایجاد میشود و صعود این بخارات سودایی به مغر باعث ایجاد خواب آشفته در افراد خواهد شد.
مشکلات گوارشی
اما در بعضی موارد این مشکل منشاء گوارشی دارد. گاهی اوقات بر اثر خوردن بعضی مواد غذایی به صورت همزمان، غذاها در معده و به هنگام هضم دچار فساد شده و در نتیجه آن بخاراتی تولید میشوند که این بخارات میتوانند از عوامل اصلی خواب آشفته باشند. ابن مشکل به خصوص در افرادی که مشکلات معده دارند شایعتر است. به طور مثال فرض کنید فردی غذای سنگینی مثل کلهپاچه میخورد و بعد از آن میوهای مثل هندوانه میل میکند که در نتیجه آن فساد هضم مواد غذایی در معده رخ داده و در نهایت فرد درگیر خواب آشفته خواهد شد.
اختلال عملکرد طحال
تحقیقات نشان میدهد که ظاهرا سلولهای ایمنی موجود در طحال در بروز اضطراب طولانی مدت بعد از یک استرس روانی نقش دارند. به طور کلی اضطراب یکی از چیزهایی است که میتواند عامل بقا باشد اما این قضیه زمانی مشکل ساز خواهد شد که مقدار آن بیش از حد زیاد شود. این اضطراب و استرس زیاد خود به تنهایی میتواند عامل بزرگی برای تجربه خواب آشفته و بعضا کابوس در افراد باشد.
علت کابوس های شبانه در طب سنتی
طب سنتی ریشهی دیدن خواب بد و آشفته را به اختلال در تعادل چهار خلط اصلی بدن (دم، صفرا، بلغم و سودا) ارتباط میدهد که تحت تأثیر مستقیم تغذیه قرار دارند. مصرف غذاهای سنگین، دیرهنگام یا افراط در خوردن قبل از خواب، باعث میشود بخارات و گازهای حاصل از گوارش غلیظ شده و به سمت مغز حرکت کنند؛ رسیدن این اخلاط غلیظ به مغز، عامل اصلی کابوس شبانه است. به عنوان مثال، افراد با غلبهی خلط دم (خون) پس از مصرف سنگین، خوابهایی مملو از خشم و خشونت و به رنگ سرخ تجربه میکنند. غلبهی بلغم (رطوبت) با مصرف سردیجات، فرآیند پردازش اطلاعات مغز را کند کرده و احساس بختک و سنگینی به دنبال دارد. در نهایت، غلبهی سودا (که با مصرف غذاهای مانده، فریز شده، گوشت دودی، عدس و فست فود افزایش مییابد) در افراد با مزاج سرد، احتمال رفع خواب بد را به حداقل میرساند و زمینهساز کابوسهای سوداوی میشود. همچنین، سرد شدن ناگهانی سر در هنگام خواب نیز باعث انقباض مغز و مجاری عصبی شده و حالت کابوس را تشدید میکند.
عوارض کابوس دیدن
بیتوجهی به درمان کابوسهای شبانه میتواند با عوارض زیر همراه باشد:
عنوان تخصصی عارضه | شرح تأثیرات و پیامدها |
اضطراب پیش از خواب (Pre-sleep Anxiety) | ترس از دیدن خواب بد و تکرار کابوس، باعث ایجاد اضطراب شدید هنگام رفتن به رختخواب میشود که خود مانع اصلی شروع یک خواب آرام است. |
اختلالات خلقی ثانویه | کابوسهای مکرر میتوانند به طور مستقیم ریسک بروز یا تشدید افسردگی، اضطراب مزمن، و اختلالات هراس (Panic Disorder) را افزایش دهند. |
کاهش توانمندیهای شناختی | کمبود خواب عمیق ناشی از بیداریهای شبانه، منجر به کاهش شدید تمرکز، ضعف حافظه و کاهش تواناییهای حل مسئله در طول روز میشود. |
نشخوار فکری (Ruminations) | ناتوانی در دست کشیدن از فکر کردن به تصاویر و محتوای آزاردهندهی رویاها در طول روز که باعث افزایش سطح تنش روانی فرد میشود. |
خستگی مفرط روزانه (Excessive Daytime Sleepiness – EDS) | اختلال کابوس شبانه به دلیل کیفیت پایین خواب، منجر به خوابآلودگی بیش از حد در طول روز، کاهش انرژی و ضعف جسمانی میشود. |
تنش سیستم قلبی-عروقی | کمبود خواب باکیفیت یک عامل خطر برای افزایش فشار خون و کلسترول بد در نظر گرفته میشود و ریسک حملات قلبی و سکتههای مغزی را بالا میبرد. |
افزایش ریسک چاقی و دیابت | اختلال در چرخهی خواب بر تعادل هورمونهای تنظیمکنندهی اشتها (مانند گرلین و لپتین) تأثیر منفی میگذارد و زمینهساز افزایش وزن و مقاومت به انسولین میشود. |
ضعف سیستم ایمنی | خواب عمیق برای بازسازی و تقویت سیستم ایمنی ضروری است؛ کمبود خواب مکرر مقاومت بدن در برابر عفونتها و بیماریها را کاهش میدهد. |
کاهش عملکرد شغلی/تحصیلی | کاهش تمرکز، خستگی و بدخلقی ناشی از کابوسها، عملکرد فرد را در محیط کار یا تحصیل به شدت تضعیف میکند و بهرهوری را کاهش میدهد. |
مشکلات در روابط بین فردی | خستگی، تحریکپذیری و نوسانات خلقی ناشی از کابوس دیدن، به روابط عاطفی و اجتماعی فرد آسیب میزند. |
افزایش خطر حوادث | خوابآلودگی روزانه و کاهش هوشیاری، به ویژه هنگام رانندگی یا کار با ماشینآلات سنگین، خطر بروز تصادفات و حوادث ناگوار را به شکل چشمگیری افزایش میدهد. |
راهکارهای طب سنتی ایرانی در درمان خواب آشفته
با توجه به رویکردهای طب ایرانی و مواردی که به آن اشاره شد درمانهای گیاهی میتوانند جایگزین بهتری برای داروهای شیمیایی باشند چون بیشتر داروهای شیمیایی که برای خواب استفاده میشود، می تواند باعث وابستگی فرد شود. علاوه بر این داروهای شیمیایی میتوانند مشکلاتی چون اختلالات حافظه، عدمتمرکز و گیجی در طول روز را ایجاد میکند. البته ممکن است روند درمان با گیاهان دارویی در افراد سوداوی مزاج، کمی طولانیتر باشد به همین دلیل افراد سوداوی مزاج باید برای درمان صبور باشند. در ادامه راهکارهای طب سنتی ایرانی در درمان خواب آشفته را بررسی خواهیم کرد.
- درمان سوء مزاج سودایی
همانطور که اشاره شد سودا از مهمترین دلایلی است که باعث ایجاد خواب آشفته میشود. درنتیجه موثرترین راهحل درمان آن اصلاح مزاج سودایی است یعنی فردی که دارای سوء مزاج سودایی شده است باید اصلاج مزاج شود. سودا یکی از چهار خلطی اصلی هست که بدن ما از آنها تشکیل شده است (صفرا، سودا، بلغم، دَم یا همان خون).
- درمان مشکلات گوارشی
- عدم مصرف زیاد سیر و پیاز خام
- خوردن شام در ساعات اولیه شب
- گرم نگه داشتن سر در هنگام خواب
- استشمام بوهای گرم مثل گل مریم، گل محمدی، گل نرگس و غیره قبل از خواب
- نوشیدن دمنوش گیاه بادرنجبویه
- نوشیدن دمنوش گل گاو زبان، گلاب، مقداری عسل و یک عدد لیموعمانی
دمنوش بادرنجبویه طبع گرمی دارد و برای از بین بردن سودا بسیار مفید است. این دمنوش علاوه بر اینکه برای دفع سودا مورد استفاده قرار میگیرد، با خواص بیشمار، محبوبیت زیادی در میان دمنوشها دارد. دمنوش بادرنجبویه به آرامش اعصاب کمک میکند و برای افرادی که زود عصبانی میشوند، بسیار مناسب است. یکی دیگر از خواص این دمنوش این است که کمک میکند خوابی باکیفیت داشته باشید. البته مصرف این دمنوش در افرادی که مشکل دیابت، پرکاری یا کم کاری تیروئید و مشکلات قلبی دارند توصیه نمی شود.
درمان کابوس
برای درمان کابوس ضروری است ابتدا رژیم غذایی خود را اصلاح کرده، استرس خود را کنترل کنید و سپس با مشورت متخصصان طب سنتی مصرف گیاهان دارویی مفید را آغاز نمایید.
درمان کابوس در طب سنتی
متخصصان طب سنتی گیاهان زیر را برای درمان کابوس پیشنهاد میکنند:
گل ساعت
گل ساعت یک داروی گیاهی موثر برای پیشگیری از کابوس شبانه به شمار میرود که مستقیماً بر سیستم عصبی تأثیر میگذارد. این گیاه به طور سنتی برای آرام کردن اعصاب و کاهش اضطراب استفاده میشود. گل ساعت به شل شدن و ریلکس کردن ماهیچهها کمک کرده و زمینهساز یک خواب عمیق و آرام میشود.
با کاهش تنش عضلانی و آرامش عصبی، مغز پیش از ورود به چرخههای خواب عمیق (مانند REM که زمان اصلی کابوس دیدن است) به آرامش کاملتری میرسد. در نتیجه، فرد میتواند خوابی آرامتر و دور از کابوسهای آزاردهنده را تجربه کند.
دمنوش بابونه
دمنوش بابونه یکی از شناختهشدهترین گیاهان دارویی برای درمان کابوسهای شبانه است که نقش دوگانهای در بهبود کیفیت خواب ایفا میکند. این گیاه به دلیل داشتن خواص ضد التهابی و آرامبخش، در از بین بردن تنشها و استرس روزانه بسیار مؤثر است و به طور غیرمستقیم، احساس آرامش درونی را افزایش میدهد. بابونه همچنین به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک کرده و احتمال دیدن خواب بد را به طور قابل توجهی بهبود میبخشد.
آویشن
آویشن یک داروی گیاهی مهم در طب سنتی است که به دلیل خواص قابل توجه در رفع خواب بد و اختلال کابوس شبانه مورد توجه قرار میگیرد. این گیاه با بهبود کارایی دستگاه گوارش، به هضم بهتر غذا کمک کرده و مانع از سنگینی و تولید بخارات مغز میشود.
آویشن همچنین بر سیستم تنفسی و عضلانی تاثیر گذاشته و با کاهش انقباضات و تسهیل تنفس در هنگام خواب مانع از بروز کابوس میشود.
داروی گیاهی ضد کابوس
استفاده از دمنوشها و گیاهان با خواص ضد استرس و تقویتکنندهی گوارش، راهی طبیعی برای کاهش احتمال کابوس دیدن است. از مهمترین داروی گیاهی ضد کابوس میتوانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
عناب
در نسخههای کهن طب سنتی، عناب به عنوان یک میوهی دارویی با تأثیرات مثبت بر دستگاه عصبی و روانی شناخته میشود. این میوه نقش مهمی در کاهش حرارت و التهابات داخلی و به ویژه تعدیل اخلاط دم و صفرا دارد که اغلب با بیقراری و تنشهای عصبی همراه هستند. بعضی منابع قدیمی تأکید میکنند که عناب خشک به دلیل خواص آرامبخشی خود میتواند استرس و اضطراب را کاهش دهد و به برقراری آرامش در بدن کمک کند. بنابراین، مصرف منظم و روزانهی چند دانه عناب خشک، به عنوان یک راهکار ساده و طبیعی، میتواند زمینهی لازم برای کاهش کابوس شبانه و دیدن خواب بد را فراهم کرده و کیفیت عمومی خواب را ارتقا بخشد.
اسطوخودوس
اسطوخودوس یکی از محبوبترین و پرکاربردترین گیاهان در حوزهی درمان کابوس در طب سنتی است. شهرت این گیاه بیشتر به دلیل قدرت بینظیرش در کاهش استرس و اضطراب است که از عوامل اصلی بروز اختلال کابوس شبانه به شمار میآیند. اسطوخودوس نه تنها تنشهای روانی را تسکین میدهد، بلکه به ایجاد حس خوابآلودگی طبیعی کمک میکند. روشهای سنتی استفاده از آن شامل بوییدن روغن اسطوخودوس یا قرار دادن گلهای خشک آن در نزدیکی محل خواب یا درون بالشت است؛ استنشاق این رایحهی آرامبخش پیش از خواب، سیگنالهای آرامش را به مغز فرستاده و به طور مؤثر در رفع خواب بد و دستیابی به خوابی عمیقتر و آرامتر نقش دارد.
سنبلالطیب
سنبلالطیب در طب سنتی به عنوان یک آرامبخش قدرتمند و مؤثر برای تسکین اعصاب شناخته میشود. مردم از دیرباز ریشهی این گیاه را به دلیل خواص ضد تشنج و آرامکننده عضلانیاش، یک داروی طبیعی برای درمان بیخوابی و خواب کابوس میدانستهاند. عملکرد اصلی سنبلالطیب، کاهش فعالیت بیش از حد سیستم عصبی است که زمینهساز اضطراب و در نهایت کابوس دیدن میشود.
مصرف سنبلالطیب به صورت دمنوش، پیش از خواب، میتواند به طور مؤثری به فرد کمک کند تا به آرامش لازم برای یک خواب عمیق و پیوسته دست یابد و از بیداریهای آشفتهی ناشی از کابوس جلوگیری کند.
قرص ضد کابوس
در پزشکی نوین، پرازوسین (Prazosin) یکی از داروهایی است که بیشترین کاربرد را برای کاهش شدت و تکرار کابوسها دارد. به همین دلیل معمولا برای مدیریت کابوسهای ناشی از اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) تجویز میشود.
از آنجایی که استفاده از این قرص شیمیایی ممکن است با عوارضی همراه باشد، توصیه میشود قبل از مصرف حتما با متخصصان طب سنتی مشورت کنید.
نتیجهگیری
در این مطلب به بررسی کابوس شبانه پرداختیم و گفتیم چگونه میتوان این عارضه را درمان کرد. اگر از خوابهای آشفته رنج میبرید، مراجعه به کلینیک دکتر صرافان برای تنظیم یک برنامه درمانی اختصاصی میتواند ایده خوبی برای شما عزیزان باشد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.